Ludwig van Beethoven był centralną postacią dziewiętnastowiecznej kultury muzycznej. W historii muzyki znany jest zarówno jako ostatni z klasyków, jak i jako prekursor muzycznego romantyzmu. W swojej twórczości, rozumianej jako pomost pomiędzy tymi dwoma okresami, wyznaczył ważne kierunki rozwoju twórczości kompozytorskiej na kolejne dziesięcio-, a nawet stulecia. W ramach niniejszej wystawy, organizowanej w roku jubileuszu 250-lecia urodzin kompozytora, zaprezentowane zostały rękopisy muzyczne Beethovena oraz kompozytorów czerpiących inspirację z bogatego dziedzictwa, które po sobie pozostawił.
Artyści okresu romantycznego odeszli od rozumienia sztuki na sposób funkcjonalny, użytkowy. Ich twórczość z założenia nie miała na celu uwydatniania, dekorowania bądź uświetniania jakichkolwiek zewnętrznych, pozaartystycznych treści i okoliczności, lecz miała być rozumiana jako wypowiedź autonomiczna, niosąca treść kształtowaną w całości w subiektywny sposób przez artystę. Sztuka pojmowana na sposób romantyczny miała w sobie element sakralny: obcowanie z dziełem artystycznym stanowiło rodzaj quasi-religijnej ceremonii, misterium, umożliwiającego publiczności kontakt z tym, co na co dzień ukryte i niedostępne, a co zawarte przez twórcę w jego osobistej, subiektywnej wypowiedzi. Artysta romantyczny urósł do rangi proroka tej nowej religii sztuki, pośrednika pomiędzy publicznością a domeną tego, co nieuchwytne i nieskończone.
Muzyka, zdaniem romantyków, wyrażać powinna w bezpośredni sposób treści pochodzące z ducha, a konkretniej wszelkie poruszenia duszy artysty. W owej możliwości wyrażania w sposób bezpośredni, bez posiłkowania się dosłownym przedstawieniem sztuk wizualnych bądź semantycznym nacechowaniem słowa, upatrywano szczególnej przydatności sztuki dźwięków do wyrażania tego, co nieuchwytne i niewypowiedzialne. Dlatego romantycy przypisywali często muzyce szczególne miejsce pośród sztuk, jako najbardziej romantycznej.
Za ojca romantycznej muzyki uważano niemal jednogłośnie Ludwiga van Beethovena. E. T. A. Hoffmann w swojej słynnej recenzji V Symfonii Beethovena uznał wiedeńskiego mistrza za najwznioślejszego spośród kompozytorów, a jego muzykę opisał jako wzbudzającą przerażenie, strach, grozę i ból oraz budzącą nieskończoną tęsknotę, która jest esencją romantyzmu, a także prowadzącą słuchacza w cudowną duchową dziedzinę tego co nieskończone. Z kolei zdaniem Artura Schopenhauera, kiedy spojrzymy na symfonie Beethovena ujrzymy skrajny zamęt, u którego podstaw leży jednak najdoskonalszy porządek, najgwałtowniejszą walkę, która w następnej chwili przekształca się w najpiękniejszą zgodę. […] Ale zarazem w symfoniach tych wyrażają się niezliczone odcienie wszystkich namiętności i uczuć ludzkich: radości, żałoby, miłości, nienawiści, strachu, nadziei itd., lecz wszystkie tylko niejako in abstracto i bez jakiegokolwiek rozróżnienia; mamy tu ich tylko czystą formę, jakby tylko świat duchowy bez materii.
Dla kompozytorów romantycznych Beethoven stanowił wzór artysty szczerego, odważnego i bezkompromisowego, a jego twórczość – niedościgniony ideał artystycznej wypowiedzi w sugestywny sposób przekazującej odbiorcy głębokie przeżycia twórcy.
Tegoroczna ekspozycja złożona jest z dwóch zasadniczych części. Pierwszą z nich stanowi kolekcja autografów Ludwiga van Beethovena, obejmująca szkicowniki i czystopisy jego dzieł, pochodzące ze zbiorów dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej (wcześniejszej Królewskiej Biblioteki) w Berlinie, przechowywane w Bibliotece Jagiellońskiej. Część druga to rękopisy dzieł kompozytorów romantycznych i późniejszych, czerpiących inspirację z twórczości mistrza z Bonn, pochodzące zarówno z kolekcji berlińskiej, jak i ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.
