Gerard Mercator

Atlas sive cosmographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura

Amsterdam: Jodocus Hondius, 1613

druk i miedzioryt, 150 map kolorowanych

Sygnatura BJ: 207 IV Atlasy

Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa

Flamandzki matematyk i geograf Gerard Mercator (1512–1594) wyróżnił się dzięki niezwykle istotnym innowacjom, jakie wprowadził na polu kartografii. Należy do nich m. in. usystematyzowane kompendium map, uaktualnionych zgodnie z najnowszymi wówczas danymi, w postaci księgi, do którego jako pierwszy zastosował nazwę „atlas”. Przygotowanie owego zbioru, uzupełnianego i wydawanego w kolejnych częściach od 1585 roku, stanowiło wyjątkowo ambitne zadanie, które po śmierci ojca miedziorytnicze „Atlasu” trafiły w ręce Jodocusa Hondiusa (1563–1612). Przygotował on kolejne wydania dzieła, począwszy od 1607 roku, wzbogacając jego zawartość. Eksponowana mapa Azji pochodzi z czwartej edycji z 1613 roku.

W „Atlasie” warto również zwrócić uwagę na mapę Cieśniny Magellana i Ziemi Ognistej, która obrazuje jeden z kluczowych punktów na trasie pierwszej wyprawy dookoła globu z lat 1519–1521. Odkrycie cieśniny pozwoliło bowiem połączyć szlakiem morskim Ocean Atlantycki z Pacyfikiem. Ekspedycja zainicjowana przez Ferdynanda Magellana, z pochodzenia Portugalczyka, zrealizowana pod patronatem hiszpańskim króla Karola V (1516–1556), to jedno z przełomowych dokonań w dziejach żeglugi i poznawania świata, którego 500. rocznica przypadła w 2021 roku.

Mapa odzwierciedla stan wiedzy poprzedzający wyczyn holenderskich żeglarzy Willema Schoutena (1567?–1625) i Jacoba Le Maire (ok. 1585–1616), którzy w 1616 roku opłynęli Przylądek Horn, co unaoczniło, że Ziemia Ognista nie jest kontynentem, jak wcześniej sądzono. Było to pierwsze udokumentowane przepłynięcie trasy wiodącej przez obecną Cieśninę Drake’a. Na mapie znalazły się pewne wskazówki żeglarskie w postaci oznaczeń nazw geograficznych i punktów orientacyjnych na szlaku wiodącym przez Cieśninę Magellana, jak również głębokości ustalanych w wyniku sondowania. Przypuszczalnie pewnych danych do wykreślenia mapy dostarczyła holenderska wyprawa pod dowództwem Sebalda de Weerta (1567–1603), która przepłynęła Cieśninę Magellana w kwietniu 1599 roku.

Centralnie usytuowana, piękna róża wiatrów wskazuje kierunek południowy wykreślony w górę, zaś północny w dół – jest to zatem przykład mapy w orientacji południowej. Uwagę przyciągają oryginalne elementy zdobnicze, jak flotylla okrętów, płynąca po obszarze oznaczonym jako „Mar del Zvr”, potwór morski i rodzina lwów morskich, a także kartusze, zwłaszcza tytułowy wspierany przez dwa pingwiny oraz skalowy z cyrklem. Kartusz w lewym dolnym rogu mapy przedstawia wejście do Cieśniny Magellana.