Georg Psalmanaazar
Herrn Georg Psalmanaazaars eines gebohrnen Formosaners Historische und Geographische Beschreibung der Insul Formosa, Nebst beygefügten Ursachen, warum sich derselbe zur Christl. Religion bekannt. Mit verschiedenen Kupffern
Frankfurt i Lipsk: Walder, 1716
Sygnatura BJ: Geogr. 2408
Tajwan, usytuowany na Oceanie Spokojnym, między Japonią i Filipinami, swą historyczną nazwę „Ilha Formosa”, tj. „Piękna Wyspa”, zawdzięcza Portugalczykom. Nazwa ta widnieje na portugalskich mapach z lat 50. XVI wieku. Ponadto dawne źródła wskazują, że informacje o istnieniu wyspy znane były w Portugalii już w 1510 roku, zaś okręty z portugalską banderą dotarły tu po raz pierwszy kilka dekad później, w okresie 1542–1543, najprawdopodobniej zmierzając w kierunku Japonii. Na przełomie XVI i XVII wieku, gdy Portugalia i Hiszpania pozostawały połączone unią dynastyczną pod wspólnym hiszpańskim berłem, Formoza służyła jako baza do działalności handlowej w regionie. Wkrótce jednak upomnieli się o nią Holendrzy (1624), co wywołało zbrojny spór, zakończony w 1642 roku wyparciem Hiszpanów z Formozy. Natomiast kres panowania holenderskiego na wyspie nastąpił w 1662 roku.
Jak się wydaje, największy rozgłos w Europie przyniosły Formozie jednak wydarzenia o innym charakterze, mające miejsce na początku XVIII wieku. Ich bohaterem stał się George Psalmanazar (między 1679 i 1684–1763) – pod takim pseudonimem ukryła się postać, której prawdziwa tożsamość pozostaje tajemnicą do dzisiaj. Najprawdopodobniej Francuz z pochodzenia, Psalamanzar podawał się za pierwszego mieszkańca Formozy, który dotarł do Europy za sprawą jezuitów, pragnących nawrócić go wbrew jego woli na wiarę chrześcijańską. „Formozanin” snuł osobliwe opowieści o „swoim” kraju i niespotykanych zwyczajach lokalnej ludności, czym wzbudził żywe zainteresowanie, a nawet sensację, zwłaszcza w kręgach londyńskich elit. Na fali owej popularności wygłaszał odczyty dla publiczności, w tym dla uczonych, a nawet przebywał przez kilka miesięcy na uczelni w Oksfordzie. W 1704 roku w Londynie wydał książkę poświęconą Formozie, której treść stanowiła wytwór jego wyobraźni. Dzieło „Historical and Geographical Description of Formosa” w krótkim czasie doczekało się reedycji w Anglii (w wersji uzupełnionej przez autora w 1705 roku), jak również przekładów na języki francuski (1705) oraz niemiecki (1716).
Treści zwarte w książce odwoływały się po części do relacji podróżniczych i innych źródeł na temat rdzennych ludów zamieszkujących Nowy Świat oraz Azję, połączonych z wielką dozą inwencji i wybujałej fantazji autora. Znalazły się w niej m. in. wiadomości na temat rytuałów kanibalistycznych, poligamii, kultu Słońca i Księżyca, praktyk zgodnych z fikcyjnym kalendarzem, wymyślonym przez Psalmanazara, podobnie jak alfabet i język, którym mieszkańcy Formozy mieli się porozumiewać. Ówczesna europejska wiedza na temat egzotycznej azjatyckiej wyspy była tak znikoma, że przyjmowano owe fantasmagorie, zaś sceptycy, którzy podważali prawdomówność Psalmanazara nie posiadali dostatecznych argumentów, by skutecznie zdemaskować zręcznego oszusta. Jednak z czasem „Formozanin” sam wyjawił prawdę o swojej mistyfikacji. Pewne szczegóły na temat własnej osoby przedstawił także w autobiografii, która ukazała się drukiem w rok po śmierci autora pt. „Memoirs of***, Commonly Known by the Name of George Psalmanazar, a Reputed Native of Formosa” (1764). W owych memuarach Psalmanazar przemilczał jednak swoje autentyczne nazwisko.
Eksponowany egzemplarz niemieckojęzycznej wersji „Historische und Geographische Beschreibung der Insul Formosa”, podobnie jak angielski oryginał oraz wcześniejszy francuski przekład tekstu posiada kilkanaście rycin obrazujących treści zawarte w dziele, w tym m. in. prezentowane „alfabet formozański” oraz ubiory mieszkańców Formozy z różnych klas społecznych. Przekład dzieła na język niemiecki wykonał Philipp Georg Hübner.
