Fernão Mendes Pinto
Wunderliche und Merckwürdige Reisen Ferdinandi Mendez Pinto […]
Amsterdam: Bey Henrich und Dietrich Boom, Buchhändlern, 1671
Sygnatura BUŁ: 1011501
Za najciekawsze portugalskie dzieło wśród rozlicznych tekstów o tematyce podróżniczo-geograficznej, powstałych pod wpływem zetknięcia z zamorskimi przestrzeniami Portugalczyków w XVI i XVII wieku, uznaje się „Peregrinação”, autorstwa niezwykle bujnej i barwnej postaci, jaką niewątpliwie był Fernão Mendes Pinto.
W ciągu ponad dwudziestu lat spędzonych w posiadłościach Portugalii na Wschodzie, Mendes Pinto stale się przemieszczał, raz jako kupiec, potem znów urzędnik, żołnierz, emisariusz, natchniony towarzysz św. Franciszka Ksawerego lub zwykły awanturnik wśród piratów i korsarzy, co pozwoliło mu dogłębnie poznać ów wielobarwny orientalny świat we wszelkich jego odcieniach. W tekście rzeczywistość i rozbudzona niezwykłą scenerią fantazja autora, jego doświadczenia i obserwacje, a także inspiracje wcześniejszymi lekturami wzajemnie się przenikają, dzięki czemu powstała pełna oryginalności pod względem treści i formy całość, która, odsłaniając różne oblicza bytności Portugalczyków na terenach azjatyckich, z czasem stała się najpoczytniejszym portugalskim dziełem z okresu wypraw zamorskich, znanym także odbiorcom zagranicznym w wersjach obcojęzycznych.
Dzieło, napisane po powrocie Mendesa Pinto do Portugalii, w okresie ok. 1570–1578, opublikowano po raz pierwszy trzydzieści lat po śmierci autora, tj. w 1614 roku w Lizbonie. W ciągu kolejnych stu lat doczekało się przekładów na pięć języków, tj. hiszpański (1620), francuski (1625), holenderski (1655), angielski (1653) oraz niemiecki (1671), w czym przewyższyło epopeję „Os Lusíadas” Camõesa. Obaj autorzy, żyjący w tym samym okresie, jak również napisane przez nich utwory są często ze sobą zestawiani, zwłaszcza z uwagi na doświadczenie wieloletniego pobytu w portugalskich Indiach Wschodnich, które następnie przetworzyli literacko. Mając na względzie ogólną wymowę obu dzieł, „Peregrinação” Mendesa Pinto uznaje się za utwór antyheroiczny, swoistą przeciwwagę dla eposu Camõesa. Mimo, iż wspomniana epopeja zawiera pewne akcenty krytyczne względem poczynań Portugalczyków w posiadłościach na Wschodzie, to jednak jej zasadniczym przesłaniem pozostaje gloryfikacja postaci i czynów portugalskich odkrywców i kolonizatorów. Natomiast Mendes Pinto, opisując „wiele i wielce przedziwne rzeczy, które widział i słyszał…” podczas swoich wędrówek po rozległych terenach portugalskiego imperium w Azji, przedstawił Portugalczyków w zgoła odmiennym świetle, jako dalekich od szlachetnych, wzniosłych i przykładnych bohaterów.
Przez długi czas autora „Peregrinação” posądzano o wypaczanie prawdy lub wprost o stworzenie kłamliwego obrazu portugalskich Indii Wschodnich. Współcześnie badacze rozpatrują tekst Mendesa Pinto na wielu płaszczyznach, podkreślając, że w utworach literackich granica między rzeczywistością a wyobraźnią twórcy pozostaje płynna. Pod uwagę należy wziąć także ujęcie ironiczne, satyryczne, hiperbolizację oraz inne narzędzia literackie, którymi Mendes Pinto przemyślnie posłużył się w swoim dziele. Stąd też, jak uznają specjaliści, w przypadku „Peregrinação” owe „kłamstwa” przypisywane autorowi, bawiąc czytelnika, równocześnie miały służyć obnażeniu słabości, nadużyć i okrucieństw popełnianych przez Portugalczyków i innych Europejczyków na Wschodzie.
Niniejszy egzemplarz dzieła Mendesa Pinto należy do pierwszej niemieckojęzycznej edycji „Peregrinação”, która ukazała się w 1671 roku w Amsterdamie. Istnieją co najmniej trzy wydania amsterdamskie ze wspomnianą datą, które przygotowali do druku Jacob von Velsen lub bracia Hendrick (1644–1709) i Dirk Boom (1646?–1680). Frontispis miedziorytowy wykonał Pieter Jansz Seanredam (1597–1665) do pierwszej edycji dzieła w języku holenderskim (Amsterdam, 1652), która następnie posłużyła za wzór dla kolejnych wydań „Peregrinação”, opublikowanych w Amsterdamie. Prezentowana edycja zawiera jedenaście rycin, ilustrujących treść utworu.