Poprzez opis świadectw artystycznych i obrzędowych piszący te słowa koncentruje się na kulturze typu ludowego, kulturze którą można określić jako magiczną, przynajmniej stosunkowo do niedawna rejestrowano w niej elementy synkretyzmu religijno-magicznego. Najpierw ukazane są fotografie dokumentujące kujawskie obrzędy, w których pojawiali się samotni (bezżenni i niezamężne). To przypadający na schyłek zapustów podkoziołek, inaczej chodzenie z kozą i odbywający się w pierwszy dzień Wielkanocy rytuał a dzisiaj już raczej ceremoniał tak zwana przywoływka (inaczej przywołówka). W obu tych zachowaniach zrytualizowanych pojawiają się kawalerowie i panny. Czy to z pochodem karnawałowych przebierańców z kozą czy w przypadku rozśmieszających wyznań miłosnych ogłaszanych publicznie w centrum wsi stoi Klub Kawalerów z Szymborza. Jest on instytucją powstałą w I połowie lat 30 XIX wieku, zasłużoną dla kultury lokalnej (odznaczoną Nagrodą im. Oskara Kolberga) i patriotycznej (w czasie germanizacji silnie podkreślającą polskie tradycje). W dalszej części zaprezentowana została sztuka ludowa (głównie z II połowy XX wieku), która ma przede wszystkim religijne odniesienia. Eksponatów dostarczyło tutaj Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Są tam zdjęcia, obrazy i rzeźby między innymi takich twórców jak malarz Nikifor Krynicki, malarka Dorota Lampart, malarka Maria Wnęk, malarka Władysława Iwańska, rzeźbiarz Karol Wójciak (zwany „Heródkiem”). Co charakteryzuje owych twórców ludowych to już podkreślona powyżej głęboka religijność, wielu z nich ponadto miało problemy psychiczne, żyło w samotności na granicy wsi, a ich aktywność artystyczną uznawano jako podłą. W etosie wiejskim bowiem najważniejszy był inny uświęcony porządek: praca na roli, obowiązki gospodarcze, a dla artystów, na dodatek dziwacznych, upośledzonych nie miano zrozumienia.

Tekst i opracowanie tej częsci wystawy: dr Bartłomiej Gapiński