Joanna d’Arc miała zaledwie 17 lat, kiedy pojawiła się na scenie politycznej Francji. Jej niezwykła kariera, zakończona okrutną i hańbiącą śmiercią, trwała tylko dwa lata. W tym krótkim czasie zdążyła stać się wizjonerką, zwycięską przywódczynią francuskiego rycerstwa w walce z Anglikami, następnie oskarżoną o czary heretyczką i spaloną na stosie. Wiele lat później ją zrehabilitowano, a na końcu w 1920 ogłoszono świętą.

Bohaterka naszej wystawy wkroczyła na arenę polityczną w jednym z najbardziej dramatycznych momentów w dziejach średniowiecznej Francji – w czasie tzw. Wojny stuletniej. W początkach XV wieku sytuacja militarna Francji przedstawiała się wręcz katastrofalnie. Rycerstwo francuskie ponosiło klęskę za klęską, z których najdotkliwsza miała miejsce w bitwie pod Azincourt [1415]. Polityczną i militarną działalność Joanny zdeterminowały wydarzenia z lat 20-tych XV stulecia. Od 1420 roku terytorium Francji było praktycznie podzielone na trzy części. Północ [Normandia] i centrum zajmowali Anglicy, natomiast Wschód [Pikardia i Szampania] – Burgundczycy. Jedynie tereny na południe od Loary pozostawały pod kontrolą następcy tronu, delfina Karola Walezjusza. Z początkiem 1429 roku wydawało się, że lada moment wojna rozstrzygnie się na korzyść Anglików. Kluczem do ich ostatecznego sukcesu miało być opanowanie Orleanu, ważnego strategicznie miasta nad Loarą. Miasto zostało oblężone i nawet najwierniejsi stronnicy delfina byli przekonani, że koronę dla Walezjuszy może uratować tylko cud. I jak wiemy, cud taki się zdarzył. Niczym deus ex machina na scenę wkroczyła Joanna d’Arc.

Pojawienie się młodej wizjonerki najpierw na dworze królewskim w Chinon [marzec 1429], a następnie pod murami Orleanu [kwiecień 1429] okazało się prawdziwym przełomem, który – jak dowiodły tego późniejsze wypadki – w zasadniczy sposób odwrócił dalsze losy wojny. 

Stojąc na czele francuskiego rycerstwa, Joanna d’Arc występowała w zbroi dzierżąc w jednej ręce „cudowny miecz” odnaleziony pod ołtarzem w klasztorze w Fierbois, w drugiej zaś specjalnie wyhaftowany dla niej sztandar, na którym wypisano dwa imiona: Ihesus, Maria. Od tych słów rozpoczynała się większość listów dyktowanych przez Joannę, co później trybunał inkwizycyjny w Rouen uzna za bluźnierstwo. Wielu wiarygodnych świadków było zdumionych jej umiejętnością jazdy konnej  i władania bronią. Niektórzy (zwłaszcza Anglicy i Burgundczycy) byli tym zgorszeni, widząc w tym dzieło szatana, co podkreślano podczas procesu w Rouen. Oskarżenia te były co najmniej dziwne, bowiem Joanna zawsze występowała konsekwentnie przeciwko heretykom – husytom i pikardom. 

Po raz pierwszy głosy pochodzące od Boga i Matki Najświętszej usłyszała Joanna latem 1424 roku. Dowodem na niezwykłość wizji jakiej doznawała Dziewica Orleańska był fakt, że po przybyciu w lutym 1429 roku do Chinon rozpoznała delfina wśród tłumu jego dworzan. 

Latem [16 VII] 1429 odbył się triumfalny wjazd Joanny do Reims, a nazajutrz uroczysta koronacja Karola VII na króla Francji. Szczęście opuściło Joannę rok później, kiedy ruszyła na odsiecz Compiegne. Została wzięta do niewoli przez Burgundczyków 23 maja 1430 roku, a następnie przekazana w ręce Anglików. W styczniu 1431 roku rozpoczęły się przygotowania do procesu Joanny pod nadzorem biskupa Beauvais Piotra Cauchona. Sam proces rozpoczął się 9 stycznia 1431 roku, a 19 lutego 1431 trybunał sądzący Joannę uznał zebrane dowody za wystarczające. Decyzję trybunału za prawidłową uznał także uniwersytet Paryski, choć Joanna odmówiła przyznania się do winy. Co ciekawe, zawdzięczający dziewicy Orleańskiej koronę król Francji wcale specjalnie się za nią nie ujął. Podobnie panowie francuscy, a nawet traktujący ją z coraz większą podejrzliwością prosty lud. Podejrzliwość wzbudzała sama ubrana po męsku jej postać. W dniu 30 maja 1431 roku Joannę d’Arc uznano za zatwardziałą heretyczkę i spalono na stosie. Jej prochy wrzucono do Sekwany.

W trakcie procesu i w chwili swej tragicznej śmierci Joanna była osamotniona i opuszczona przez wszystkich. Pamiętali o niej jedynie mieszkańcy Orleanu, którzy w już w pierwszą rocznicę jej tragicznej śmierci w 1432 roku zebrali środki na ofiarę za duszę Joanny.W maju 1435 odbyła się uroczysta procesja w rocznicę ocalenia Orleanu. Z tamtego okresu pochodzi też misterium orleańskie tzw. Le Mystere du siege d’Orleans. Rękopis pochodzi z początku XVI w. Misterium kreuje wizerunek Joanny, jako prawdziwej i pobożnej damy „miłej w słowach i czynach”. Po śmierci zaczyna rosnąć kult „Dziewicy Orleańskiej”. W 1449 roku Karol VII zwraca się do papieża Mikołaja V z prośbą o wyrażenie zgody na wszczęcie procesu rewizyjnego w sprawie Joanny. W dniu 7 lipca 1456 roku Stolica Apostolska anuluje wyrok i oczyszcza Joannę z zarzutów o herezję. Ostatnim akordem triumfu Joanny po śmierci to:  beatyfikacja 18 kwietnia 1909 roku  i kanonizacja 16 maja 1920. W 1922 roku  papież Pius XI ogłasza św. Joannę d’Arc drugą patronką Francji po Najświętszej Marii Pannie.

Za życia Joanny jej jawni obrońcy byli w mniejszości. Nawet król Francji Karol VII, episkopat francuski i uniwersytet paryski odwrócili się od niej. Prosty lud obawiał się jawnie stawać w jej obronie, aby nie być posądzonym o sympatię do heretyczki. Ponadto dla warstw uboższych, niesamowita kariera jaką zrobiła Joanna, obcująca na co dzień z królem i książętami wydawała się być czymś sztucznym i nienaturalnym. Trzeba przyznać, że trakcie procesu i w chwili śmierci Joanna d’Arc mogła czuć się prawdziwie osamotniona. Sława i rehabilitacja przyszła dopiero po śmierci.

Opracowanie: dr Jerzy Grygiel

 

Marian Kołodziej, Joanna d'Arc, fot. Stanisław Markowski i Piotr Markowski. Prezentowana praca wchodzi w skład ekspozycji Klisze pamięci. Labirynty Mariana Kołodzieja, którą można oglądać w Centrum św. Maksymiliana w Harmężach.

Św. Joanna d'Arc: szkice historyczne wydane w 500-letnią rocznicę zgonu, pod red. Oskara Haleckiego, Warszawa: Kat. Tow. Wyd. "Kronika Rodzinna", 1931. Sygn. BJ 205742 I

 

Urszula Tes, Filmowe portrety Joanny d'Arc, [w:] Życie, męka, nieśmiertelność: uniwersalizm kulturowy życia i dzieła Joanny d'Arc, red. Janusz Smołucha, Andrzej Wadas, Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, 2014, s. 466 – ilustracja z filmu Carla Th. Dreyera Męczeństwo Joanny d'Arc (1928). Sygn. BJ B 656853 II